۞ تلاش برای آخر شدن ۞

پاداش اصحاب یمین - میمنه
آیات 28 تا 37

۞ فی‏ سِدْرٍ مَخْضُودٍ ۞
آنها در سایه درختان «سدر» بى خار قرار دارند.
۞ وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ ۞
و در سایه درخت «طلح» پر برگ =]درختى خوشرنگ و خوشبو[.
۞ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ ۞
و سایه کشیده و گسترده.
۞ وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ ۞
و در کنار آبشارها.
۞ وَ فاکِهَةٍ کَثیرَةٍ ۞
و میوه هاى فراوان.
۞ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ ۞
که هرگز قطع و ممنوع نمى شود.
۞ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ۞
و همسرانى بلندمرتبه!
۞ إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً ۞
ما آنها را آفرینش نوینى بخشیدیم.
۞ فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً ۞
و همه را دوشیزه قرار دادیم.
۞ عُرُباً أَتْراباً ۞
زنانى که تنها به همسرشان عشق مىورزند و هم سن و سالند!

تفسیر

بعد از بیان مواهب معنوى و مادى مقربان، نوبت به «أَصْحابُ الْیمین» مى رسد، همان جمعیت سعادتمندى که نامه اعمالشان به علامت پیروزى در امتحانات الهى، به دست راستشان داده مى شود، و در اینجا به شش نعمت از نعم خداوند اشاره مى کند که، با مقایسه به نعمتهاى مقربان که در هفت بخش آمده بود، یک مرحله پائینتر است.

* 1 *

آیه 28 به نخستین موهبت این گروه اشاره کرده، مى گوید: «آنها در سایه درخت سدر بى خار قرار خواهند گرفت» (فِی سِدْر مَخْضُود).
در حقیقت این رساترین توصیفى است که براى درختان بهشتى در قالب الفاظ دنیوى ما امکان پذیر است; زیرا «سدر» به گفته بعضى از ارباب لغت: درختى است تناور که بلندیش گاهى تا چهل متر مى رسد، و مى گویند: تا دو هزارسال عمر مى کند (و سایه بسیار سنگین و لطیفى دارد)، تنها عیب این درخت این است که، خاردار است، ولى با توصیف به «مخضود» از ماده «خضد» (بر وزن مجد) به معنى بریدن و گرفتن خار، این مشکل نیز در درختان سدر بهشتى حل شده.
در حدیثى آمده است: «هر گاه بعضى از لغات قرآن براى یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله)مشکل مى شد، مى گفتند:
خداوند به برکت اعراب بادیه نشین و سؤالات آنها، ما نیز بهره مند مى شویم، از جمله
روزى عربى بادیه نشین خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده عرض کرد
اى رسول خدا! خداوند متعال در قرآن، از یک درخت آزاردهنده نام برده است، و من فکر نمى کردم در بهشت چنین درختى باشد!
فرمود: کدام درخت؟
عرض کرد: درخت سدر; زیرا داراى خار است
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: مگر خداوند نمى فرماید: «فِى سِدْر مَخْضُود» مفهومش این است: خارهاى آن را قطع کرده است، و به جاى هر خار، میوه اى قرار داده، و هر میوه اى هفتاد و دو رنگ ماده غذائى دارد که، هیچ یک شباهتى به دیگرى ندارد»!.

* 2 *

دومین موهبت این است: «آنها در سایه درختان «طلح متراکم» به سر مى برند» (وَ طَلْح مَنْضُود).
«طلح» درختى است سبز و خوشرنگ و خوشبو، جمعى گفته اند: همان درخت موز است که، برگهاى بسیار پهن و سبز و زیبا، و میوه اى شیرین و گوارا دارد، و «منضود» از ماده «نضد» به معنى «متراکم» است.
ممکن است این تعبیر، اشاره به تراکم برگها یا تراکم میوه ها، و یا هر دو باشد، حتى بعضى گفته اند: این درختان، چنان پر میوه است که، ساقه و شاخه ها غرق میوه و پوشیده از آن مى باشد.
بعضى از مفسران گفته اند: با توجه به این که درخت سدر برگهائى بسیار کوچک، و درخت موز برگهائى بسیار پهن، بزرگ و گسترده دارند، ذکر این دو درخت، اشاره لطیفى به تمام درختان بهشتى است که در میان این دو قرار دارد.

* 3 *

سومین نعمت بهشتى را، چنین بیان مى کند: «و سایه کشیده و گسترده» (وَ ظِلّ مَمْدُود).
بعضى این سایه گسترده را به حالتى شبیه «بین الطلوعین» تفسیر کرده اند که، سایه همه جا را فرا گرفته است و در حدیثى در «روضه کافى» این معنى از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل شده است. غرض این است: حرارت آفتاب هرگز بهشتیان را متألم و ناراحت نمى کند، و دائماً در سایه هاى مطبوع، و گسترده، و روح افزا به سر مى برند.

* 4 *

و چهارمین نعمت، به آبهاى بهشتى اشاره کرده مى فرماید: «بهشتیان در کنار آبهائى آبشار مانند (که منظره فوق العاده زیبا و دل انگیزى دارد) به سر مى برند» (وَ ماء مَسْکُوب).
«مَسْکُوب» از ماده «سکب» (بر وزن کبک) در اصل به معنى «ریزش» است، و از آنجا که ریزش آب از بالا به پائین، به صورت آبشار، بهترین مناظر را ایجاد مى کند ، زمزمه هاى آن گوش جان را نوازش مى دهد، و منظره آن چشم را فروغ مى بخشد ، این امر یکى از مواهب بهشتیان قرار داده شده است.

* 5 *

و البته، آن درختها و آن همه آب جارى دائم، انواع میوه ها را نیز همراه دارد، و لذا در پنجمین نعمت، مى افزاید: «و میوه هاى فراوانى» (وَ فاکِهَة کَثِیرَة).
«که نه قطع مى شود و نه هیچگاه ممنوع مى گردد» (لامَقْطُوعَة وَ لامَمْنُوعَة).
آرى، همچون میوه هاى این جهان نیست که، محدود به فصول معینى باشد، و تنها چند هفته یا چند ماه در سال بر درخت ظاهر شود، و نیز همچون میوه هاى این جهان نیست که، گاه خارها مانع چیدن آن است و گاه بلندى خطرناک درخت مانند نخل، و یا مانعى در وجود خود انسان، از تناول آن وجود داشته باشد، و نه میزبان اصلى بهشت که خداوند منان است و مأموران او، بخل و منعى دارند، بنابراین، هیچ مانعى در کار نیست، بلکه «مقتضى کاملاً موجود و مانع در هر شکل و هر صورت مفقود است».

* 6 *

آنگاه به نعمت دیگرى اشاره کرده، مى افزاید: «آنها داراى همسران گرانقدرى هستند» (وَ فُرُش مَرْفُوعَة).
«فُرُش» جمع «فراش» در اصل به معنى هر گونه فرش یا بسترى است که مى گسترانند، و به همین تناسب گاه به عنوان کنایه از همسر به کار مى رود (خواه مرد باشد یا زن).
لذا در حدیث معروفى از پیغمبر گرامى (صلى الله علیه وآله) آمده است:
الوَلَدُ لِلْفَراشِ وَ لِلْعاهِرِ الحَجَرُ
«فرزندى که از زن شوهردار متولد مى شود متعلق به همان خانواده است و اگر مرد فاسق و زناکارى در این میان بوده، بهره اش تنها سنگ است» (و احتمال انعقاد فرزند از نطفه او پذیرفته نیست).
بعضى نیز «فُرُش» را به معنى حقیقى (نه به معنى کنائى) تفسیر کرده اند، و آن را اشاره به فرشها و بسترهاى بسیار گرانبها و پر ارزش بهشت دانسته اند، ولى در این صورت، ارتباط آیات بعد که حکایت از حوریان و همسران بهشتى مى کند، از آن قطع مى شود.

* * *

پس از آن به اوصاف دیگرى از همسران بهشتى پرداخته، مى گوید: «ما آنها را آفرینش نوینى بخشیده ایم» (إِنّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً).
این جمله ممکن است اشاره به همسران مؤمنان در این دنیا باشد که، خداوند آفرینش تازه اى در قیامت به آنها مى دهد، و همگى در نهایت جوانى و طراوت و جمال و کمال ظاهر و باطن وارد بهشت مى شوند که، طبیعت بهشت، طبیعت تکامل و خروج از هر گونه نقص و عیب است. و اگر منظور حوریان باشد، خداوند آنها را آفرینش نوینى بخشیده، به گونه اى که هرگز گرد و غبار پیرى و ناتوانى بر آنها نمى نشیند.
ممکن است که تعبیر به «انشأ»، اشاره به هر دو نیز بوده باشد.
سپس مى افزاید: «ما آنها را همگى بکر قرار دادیم» (فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً).
و شاید این وصف همیشه براى آنها باقى باشد، چنان که بسیارى از مفسران به آن تصریح کرده اند و در روایات نیز به آن اشاره شده، یعنى با آمیزش، وضع آنها دگرگون نمى شود.

* * *

و در توصیف آنها باز مى فرماید: «آنان نسبت به همسرانشان، عشق مىورزند و خوش سخن و فصیحند» (عُرُباً).
«عُرُب» جمع «عَروبة» (بر وزن ضرورة) به معنى زنى است که وضع حالش حکایت از محبتش نسبت به همسر، و مقام عفت و پاکیش مى کند; زیرا «إِعراب» (بر وزن اظهار) به همان معنى آشکار ساختن است، این واژه به معنى فصیح و خوش سخن بودن، نیز مى آید، و ممکن است هر دو معنى در آیه جمع باشد.
وصف دیگرشان این که: «آنها هم سن و سال با همسرانشان هستند و همگى در خوبى و جمال ظاهر و باطن، همانندند، و یک از یک بهتر» (أَتْراباً).
«أَتراب» جمع «ترب» (بر وزن ذهن) به معنى «مثل و همانند» است و بعضى گفته اند: این معنى از «ترائب» که به معنى دنده هاى قفسه سینه است گرفته شده، زیرا با یکدیگر شباهت دارند.
این شباهت و برابرى ممکن است در سن و سال نسبت به همسرانشان باشد، تا به اصطلاح، احساسات یکدیگر را کاملاً درک کنند، و زندگى با هم براى آنها لذتبخش تر باشد، هر چند گاهى با تفاوت سن و سال نیز چنین است ولى در غالب چنین نیست، و یا همانند در خوبى و زیبائى و حسن ظاهر و باطن، درست شبیه تعبیر معروف که مى گویند: «آنها همه خوبند و یک از یک بهتر».

پیام ها و نکات
*گرچه دانشمندان به برخى خواص برگ سدر پى برده‏اند، امّا در این‏که چه تأثیرى در هوا و محیط پیرامون خود دارد، نیاز به تلاش جدید دارد. «فى سدرٍ مخضود»
*آب جارى و ریزان، سالم‏تر از آب ساکن و راکد است. «ماء مسکوب»
*بهشت و نعمت‏هاى بهشتى، از قبل آفریده و آماده شده است. «أنشأناهنّ»
*بکارت و دوشیزه بودن همسران بهشتى، مستمرّ و دائمى است و گرنه تفاوتى با دنیا ندارد. «فجعلناهنّ ابکاراً»

۞ وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً ۞
و شما سه گروه خواهید بود! (هنگامه قیامت)

۞ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ۞
سعادتمندان و خجستگان ; چه سعادتمندان و خجستگانى!

۞ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ۞
شقاوتمندان و شومانند، چه شقاوتمندان و شومانى!

۞ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ۞
و پیشگامان پیشگامند!

لغات
ازواج: اصناف
المیمنة: دست راست / سعادت و مبارک
المشئمة: دست چپ / شقاوت و گمراهی
«میمنة» از «یُمن» به معناى برکت و سعادت و «مشئمة» از «شؤم» به معناى شقاوت است،
بعضى گفته ‏اند: مراد از این دو کلمه، سمت راست و چپ است. زیرا در قیامت، نامه خوبان به دست راست و نامه تبه‏کاران به دست چپشان داده می‏شود.
چنانکه دلیل نام‏گذارى یَمَن و شام، آن است که یمن، در سمت راست کعبه و شام، در سمت چپ کعبه واقع شده است.

روایت ها

✅ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود:
أَ تَدْرُونَ مَنِ السّابِقُونَ إِلى ظِلِّ اللّهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ؟:
«آیا مى دانید چه کسانى پیشگامان به سوى سایه لطف پروردگار در قیامتند»؟!
اصحاب عرض کردند: خدا و رسولش آگاه تر است،
فرمود: الَّذِینَ إِذْ أُعْطُوا الْحَقَّ قَبِلُوهُ، وَ إِذا سَأَلُوهُ بَذَلُوهُ، وَ حَکَمُوا لِلنّاسِ کَحُکْمِهِمْ لِأَنْفُسِهِمْ:
«آنها کسانى هستند که وقتى حق به آنها داده شود، پذیرا مى گردند، و هنگامى که از حق سؤال شوند، آن را در اختیار مى گذارند، و درباره مردم، آنگونه حکم مى کنند که درباره خودشان»!

✅ ابن عباس مى گوید: از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) درباره این آیه سؤال کردم، فرمود:
جبرئیل به من چنین گفته است: ذلِکَ عَلِىٌّ (علیه السلام) وَ شِیْعَتُهُ هُمُ السّابِقُونَ إِلَى الْجَنَّةِ، المُقَرَّبُونَ مِنَ اللّهِ بِکَرامَتِهِ لَهُمْ:
«آنها على(علیه السلام) و پیروان او هستند که، پیشگامان به سوى بهشت و مقربان درگاه خدایند، به خاطر احترامى که خدا براى آنها قائل شده است».

تفسیر
✅ پس گفت: (فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَهِ) ضحاک و جبائی گویند: یعنی یاران دست راست (راست گریان) و ایشان آن کسانی هستند که پرورنده اعمالشان بدست راست ایشان داده میشود.
و بعضی گویند: آنها مردمی هستند که جانب راست را گرفته و به بهشت میروند.
حسن و ربیع گویند: آنها یاران و اصحاب برکت و میمنت بودند بر خودشان و ثواب از خدای سبحان بآنچه سعی و کوشش نمودند از طاعت و پیروی از (خط پیامبر و امام) و ایشان پیروان نیکوکاران بودند آن گاه خداوند سبحان پیامبرش را از حال ایشان بشگفتی و تعجّب انداخته برای بزرگداشت مقامشان و گفت: (ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَهِ) یعنی چه مردمی هستند ایشان، چنانچه میگویند ایشان چگونه مردمی هستند.

✅ (وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَهِ) و ایشان (چپ گرایان) و مردمی هستند که پرونده اعمالشان را بدست چپشان میدهند.
و بعضی گویند: ایشان کسانی هستند که دست چپشان را گرفته و به آتش می اندازند.
و بعضی گویند: آنها نامبارک ها و میشوم ها بودند بر خودشان به آنچه عمل کردند از گناه، سپس خداوند سبحان پیامبرش را بشگفتی انداخته از حال ایشان و سختی مقامشان در عذاب فرمود: (ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَهِ)

✅ سپس بیان فرمود صنف سوّم را و گفت: (وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ) یعنی و سبقت گیرندگان به پیروان پیامبرانی که امامان و رهبران هدایت شدند، پس ایشان سبقت گیرندگان به وفور ثوابند نزد خدا

نکات و پیام ها
✅ در شیوه تبلیغ و آداب گفتگو، ابتدا بیانِ خلاصه ‏ى مطلب و سپس تفصیل آن، مطلوب است.
✅ سبقت در ایمان و عمل و خیرات ونیکیها، ارزش است.
✅ کسانى که در دنیا به سوى خیرات سبقت می گیرند، در آخرت براى دریافت پاداش مقدّم ‏ترند.